WIELKI PIĄTEK

WIELKI PIĄTEK MĘKA I ŚMIERĆ JEZUSA CHRYSTUSA

Wielki Piątek to dzień, w którym Kościół wspomina wydarzenia zbawcze związane z Męką i Śmiercią Jezusa Chrystusa. Wspomina uwięzienie Chrystusa, Jego proces przed Sanhedrynem, wyrok Poncjusza Piłata, okrutną drogę na Golgotę, śmierć Boga-Człowieka na krzyżu i złożenie Jezusa w grobie.
Mimo tego, że Wielki Piątek uobecnia najbardziej dramatyczne wydarzenia historii zbawienia, nie ma charakteru żałobnego. Przeżywając Mękę i Śmierć Jezusa Chrystusa na krzyżu, Kościół wskazuje przede wszystkim na zbawczy charakter tego wydarzenia, na wypełnienie zapowiedzi, na to, że dobrowolna ofiara, którą złożył Syn Boży, jest drogą naszego zbawienia.
W Wielki Piątek w wielu miejscowościach odbywają się uroczyste nabożeństwa drogi krzyżowej, np. ulicami miast. W rzymskim Koloseum, miejscu śmierci wielu chrześcijan, odbywa się w tym dniu wieczorem droga krzyżowa z udziałem Ojca Świętego.
W niektórych miejscowościach, szczególnie w sanktuariach, organizowane są misteria wielkopostne. Są to przedstawienia Męki Pańskiej, na wzór średniowiecznych dramatów liturgicznych, które gromadzą rzesze uczestników. Jedne z najbardziej znanych misteriów są przygotowywane w Kalwarii Zebrzydowskiej. Misterium wielkopostne mogą też przygotować różne grupy działające przy kościołach parafialnych, ubogacając w ten sposób przeżywanie Wielkiego Postu.
Wielki Piątek to dzień powagi i skupienia. W tym dniu obowiązuje post ścisły. Wiele osób podejmuje dodatkowe umartwienia. W wielu domach nie słucha się muzyki rozrywkowej, nie ogląda się też programów telewizyjnych.
Wszystkie nabożeństwa pasyjne odprawiane w Wielki Piątek, nawet w najbardziej rozbudowany i uroczysty sposób, nie mogą być rozumiane jako centrum celebracji tego dnia. Najważniejsza bowiem jest jedyna w swoim rodzaju liturgia wielkopiątkowa.

LITURGIA WIELKIEGO PIĄTKU

W Wielki Piątek w Kościele katolickim nie sprawuje się Mszy św. Po południu (najlepiej około godziny 15.00, gdyż według ustaleń badaczy Jezus umarł mniej więcej o tej porze) odbywa się liturgia Wielkiego Piątku.
Liturgia rozpoczyna się procesyjnym wejściem kapłana, który na początku celebracji leży krzyżem przed obnażonym ołtarzem. Następnie ma miejsce liturgia słowa, której punktem kulminacyjnym jest opis Męki Pańskiej według św. Jana. Kolejnym punktem jest uroczysta modlitwa powszechna obejmująca wszystkie stany Kościoła i cały świat.
Następną częścią liturgii jest adoracja krzyża. Podczas trzykrotnego śpiewu antyfony „Oto drzewo krzyża, na którym zawisło Zbawienie świata” kapłan zdejmuje tkaninę zasłaniającą krzyż. Następnie wszyscy wierni podchodzą i oddają hołd, składając symboliczny pocałunek. Po udzieleniu wiernym Komunii św., Najświętszy Sakrament jest przenoszony w procesji z ciemnicy do tzw. Grobu Pańskiego. To przeniesienie symbolizuje zdjęcie z krzyża i pogrzeb Chrystusa. Grób Chrystusa nie jest jednak koń¬cem Jego życia i naszej nadziei, na co wskazują słowa modlitwy przy grobie: „Chryste, nasze Zmartwychwstanie i Życie, podźwignij nas z grobu grzechów”.
Po zakończeniu liturgii wielkopiątkowej ma miejsce adoracja, która trwa aż do mszy rezurekcyjnej.

BOŻY GRÓB

Zwyczaj urządzania Bożego Grobu powstał w Europie Zachodniej w związku z rozwojem udramatyzowanych obrzędów liturgicznych Triduum Paschalnego. Pierwsze wzmianki o tzw. pogrzebie Chrystusa pochodzą z II połowy X w. z żywota Ulryka, bp. Augsburga, który w Wielki Piątek po rozdaniu Komunii św. chował Najświętszy Sakrament w specjalnej skrytce i zakrywał ją kamieniem. W Anglii za czasów św. Dunstana (zm. 988) znany był zwyczaj symbolicznego odtwarzania Bożego Grobu na jednej stronie ołtarza. Przy śpiewie odpowiednich responsoriów składano krzyż i do poranka wielkanocnego czczono Chrystusa w grobie, odmawiając psalmy.
Od XI w. przekazy dotyczące Bożego Grobu są coraz liczniejsze i dotyczą krajów Europy Zachodniej, a także Włoch, Austrii, Czech, Węgier i Polski. Od końca XVI w. m.in. w Polsce powszechnym zwyczajem było wykonywanie grobu jako ołtarza wy-stawienia Najświętszego Sakramentu. Ustawiano wiele świec, kwiatów i ozdób. Do Bożego Grobu przenoszono krzyż. Figurę umęczonego Chrystusa (czasem o ruchomych ramionach lub z otworem w piersiach na hostię) albo samą Hostię w korporale, kielichu, puszce lub monstrancji, bądź też krzyż i hostię razem.
W Polsce początkowo zanoszono do Bożego Grobu krzyż, a na początku XVI w. pojawił się zwyczaj składania do grobu krzyża i Najświętszego Sakramentu. Po modlitwach i okryciu Najświętszego Sakramentu welonem odchodzono od grobu. Roz¬poczynało się wtedy modlitewne czuwanie, w którym brały udział schole śpiewacze, duchowni, przedstawiciele różnych stanów, cechów i bractw kościelnych. Przy Bożym Grobie paliły się obficie światła, które symbolizowały straże grobowe.
Niektórzy znawcy polskich zwyczajów liturgicznych upowszechnienie Bożego Grobu w Polsce przypisują bożogrobcom (np. S. Jamiołkowski, W. Muratowicz). Bożogrobcy to wspólnota kanoników regularnych powstała w 1114 r. w Jerozolimie. W ich duchowości oraz działalności duszpasterskiej przeważał kult Męki Pańskiej i grobu Chrystusa.
W 1577 r. w Bawarii jezuici zapoczątkowali zwyczaj urządzania Bożego grobu w formie ołtarza wystawienia Najświętszego Sakramentu. Od XVII w. ten zwyczaj stał się powszechny.
W okresie baroku nastąpił rozkwit nabożeństwa odwiedzania grobu Chrystusa w ostatnie dni Wielkiego Tygodnia.
O nawiedzaniu grobów Pańskich pięknie pisze siedemnastowieczny kronikarz ks. Jędrzej Kitowicz: „Obchodzenie ich zaczynało się od godziny pierwszej po południu i trwało do północka, a to tylko po wielkich miastach, gdzie się znajduje wielość kościołów i ludu. Za dnia obchodzili groby panowie i panie, w nocy służebna czeladź… Groby robione były w formę rozmaitą, stosowaną do jakiej historii z Pisma Świętego Starego lub Nowego Testamentu wyjętej”.
W XVIII w. był zwyczaj składania datków na Grób Chrystusa w Jerozolimie, a przy bramie kościoła zbierano ofiary na cele dobroczynne. Zajmowały się tym bractwa charytatywne.
Za czasów króla Augusta III starano się bogato, wręcz z przepychem, ozdobić grób Boży. Wszędzie było dużo kwiatów i innych ozdób, wokół stały ogrody z drzewami pomarańczowymi i cytrynowymi, a skały rozpadały się z hukiem.
W skromnych wiejskich kościołach było mniej przepychu, za to więcej modlitwy. Tak jak dawniej, tak i dziś przy Bożym grobie czuwa wojsko, straż, harcerze, przedstawiciele różnych organizacji. W czasie tego nocnego czuwania trwa adoracja Chrystusa obecnego w Najświętszym Sakramencie, śpiewa się psalmy i pieśni ludowe, z ludzkich serc płyną modlitwy.
Kultywujmy zwyczaj nawiedzania grobów Pańskich w swoich kościołach parafialnych w mniejszych miejscowościach, czy tak jak to jest przyjęte w większych miastach, odwiedzajmy Boży grób w wielu kościołach.